İZMİR İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ

MERVE EMRE
Diyetisyen

Çölyak, genetik yatkınlığı olan bireylerde buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahıllarda bulunan ve suda erimeyen gluten isimli proteine karşı duyarlılık sonucu gelişen alerjik bir hastalıktır. Temel olarak besin emilim problemlerinin görüldüğü bir ince bağırsak hastalığı olsa da pek çok organ ve sistemleri de etkileyebilir.

1. Çölyak Hastalığı Neden Oluşur ve Gluten Hassasiyeti (İntoleransı) ile Farkları Nelerdir?

Hastalığın genetik yatkınlık dışındaki nedenleri arasında;

• Anne sütünden yetersiz beslenme
• Bebeklik döneminde geçirilmiş enfeksiyon hastalıkları
• Kullanılan bebek mamasının türü
• Glüten içeren besinlerin aşırı tüketimi
• D vitamini eksikliği
• Uzun süreli antibiyotik kullanımı olduğu düşünülmektedir.

  Çölyak hastalığının son 20 yılda artış göstermeye başladığı bilinmektedir ve bu artışın sebepleri arasında beslenme alışkanlıklarındaki değişikler, hastalık konusundaki farkındalığın artışı, antikor tarama testlerinin kolayca uygulanması sayılabilir. Son yıllarda dikkat çekmeye başlayan gluten hassasiyeti ile karıştırılmaması gerekmektedir. Çölyak-dışı gluten intolerasında belirtiler çölyak hastalığı ile benzer olsa da hafif seyreder ve test sonuçları negatiftir. Bu durumun teşhisi çölyak ve diğer hastalıklar dışlandıktan sonra konabilmektedir ve diyetten gluten içeren besinler çıkartıldığında semptomların azaldığı gözlenmektedir.

   2. Çölyak Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

  Çocuklarda görülen belirtiler;

• Diyare (ishal)
• İştahsızlık
• Şişkin veya ağrılı karın
• Kilo kaybı-kilo alımında güçlük
• Deri sorunları
• Diş sorunları
• Kemiklerin zayıflaması
• Yorgunluk
• Anemi (kansızlık)
• Depresif ruh hali ve kaygı

 

Yetişkinlerde görülen belirtiler;

• Karın Bölgesinde öne doğru şişkinlik
• Kilo alamama
• Kas zayıflığı
• Anemi (kansızlık)
• Dışkıda anormallikler
• Kusma
• Yorgunluk hissi
• İştahsızlık
• Ağız içinde oluşan aftlar
• İştahsızlık, gaz şikâyetleri
• Eklem ve kemik ağrıları
• Anksiyete (kaygı bozukluğu)
• Ciltte kaşıntılı döküntüler

3. Çölyak Tanısı Nasıl Konulur?

Belirtiler çoğunlukla ilişkili bir başka hastalığı da düşündürdüğü için teşhisi zor bir hastalıktır. Erken osteoporoz, kansızlık, teşhis edilmemiş laktoz intoleransı gibi hastalıklarla benzer belirtiler gösterdiğinden karıştırılabilir. Serolojik özel testlerle ön tanı konulabilir, ancak kesin tanı için ince bağırsak biyopsisi yapılması gerekmektedir.

4. Çölyak Hastalığında Beslenme Tedavisi Nasıl Olmalıdır ve Gluten ile İlgili Herhangi Bir Sorunu Olmayanların Bu Diyeti Yapmasına Gerek Var mıdır?

Erken tanı çocuklarda büyümenin yakalanmasında ve uzun dönem komplikasyonlarının önlenmesinde önemlidir. Bilinen tek tedavisi; ömür boyu buğday, arpa, çavdar, yulaf tahıllarında bulunan glutenden uzak sıkı bir diyet olan bu hastalıkta marketlerde satılan hazır gıdaların içeriklerine dikkat etmek de önemlidir.

Çölyak diyetinin yasakları;

• Tahıllar: Buğday, arpa, yulaf ve çavdar unu ile yapılmış her türlü yiyecekler (un, bulgur, makarna, ekmek, simit, kraker)
• Tatlılar:  Unlu – irmikli tatlılar, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, pasta, gofret, dondurma külahı, çikolata
• Et ve Türevleri: Ekmek ilave edilmiş köfte, unla kızartılmış balık vb.
• Süt ve Ürünleri: Buğday unu ilave edilmiş sütlü tatlılar vb.
• İçecekler: Boza, malt içecekler (bira, cin, votka vb.)
• Diğer ürünler: Ketçap-mayonez gibi hazır soslar, puding, dondurma, soslu bazı kuruyemişler ve hatta bazı hazır sirkelerde gluten bulunabileceği için dikkatli olunmalıdır.

Hangi besinler tüketilebilir?

Tahıl olarak mısır, pirinç, karabuğday ve kinoa tercih edilmelidir. Çiya tohumu, keten tohumu, sebzeler, meyveler, baklagiller, katı ve sıvı yağlar, yumurta, et grubu (katkılı olmayan ürünleri), süt ürünleri, una batırılmamış konserveler güvenli tüketilebilecek besinlerdir. Ayrıca çölyak hastaları için özel olarak hazırlanan glutensiz gıda ürünleri gastroenteroloji uzman hekimi tarafından raporlanarak bu ürünler için aylık para ödemesi yapılır.